اوباما در کاخ سفید؛ فرصت ها و دشواری های تازه ایران

جمشید برزگر

اوباما گفت رهبرانی که می خواهند ناکامی های خود را به گردن غرب بیاندازند، بدانند که مردمشان در مورد آنها بر مبنای آنچه بنا کرده اند قضاوت خواهند کرد.

ورود باراک اوباما به کاخ سفید، به همان اندازه که در آمریکا یک نقطه عطف و رویدادی تاریخی است، در صحنه بین المللی نیز مهم و تعیین کننده خواهد بود.

خواست تغییر و امید به تحقق آن، تنها در آمریکا تجلی نیافته و با آغاز ریاست جمهوری آقای اوباما، این خواسته اکنون طنینی جهانی پیدا کرده است.

باراک اوباما در نخستین سخنرانی خود به عنوان چهل و چهارمین رییس جمهوری قدرتمندترین کشور جهان تنها به اشاره ای به مهم ترین مسایلی که درگیر آنها خواهد بود بسنده کرد، اما از همین اشارات مختصر نیز به خوبی پیدا بود که مساله ایران، یکی از اولویت های اصلی سیاست خارجی او خواهد بود.

او در این سخنرانی از امید، صلح، احترام متقابل و همکاری برای کاهش تهدیدهای هسته ای سخن گفت و تاکید کرد که مصمم است تا رویکردی تازه را در پیش گیرد و دستش را به سوی دست هایی که مشت نشده اند، دراز کند.

هرچند آقای اوباما، در این سخنرانی نامی از ایران نبرد، اما در شرایطی که پرونده فعالیت های اتمی ایران، مناقشه انگیزترین موضوع اتمی در سطح بین المللی محسوب می شود، حتی چنین اشاره مختصری نیز می تواند بار دیگر سوال ها در باره آینده روابط ایران و آمریکا را پررنگ کند.

باراک اوباما، در جریان مبارزات انتخاباتی خود نیز کوشید نشان دهد که به در پیش گرفتن رویکردی متفاوت و مبتنی بر مذاکره در قبال ایران علاقه مند است.

تغییر به سود ایران؟

اما آیا چنین رویکردی ضرورتا به معنای گشوده شدن روزنه هایی تازه در دیوار بلند بی اعتمادی میان ایران و آمریکا خواهد بود و چنین تاکیدی بر تغییر، به سود جمهوری اسلامی ایران تمام خواهد شد؟

پس از پیروزی باراک اوباما در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، رهبران ایران در واکنشی محتاطانه به صورت مشروط از این پیروزی استقبال کردند.

واکنش های رهبران جمهوری اسلامی، متناسب با موضع گیری های رییس جمهوری جدید آمریکا تغییر کرده است.

با این حال، فصل مشترک همه این واکنش ها یک اصل بوده است: از نظر رهبران ایران، این آمریکا است که باید برای تغییر شرایط و باز کردن راه عادی سازی روابط با ایران پیشقدم شود و در سیاست های جاری خود به طور بنیادین تجدید نظر کند.

اما به نظر نمی رسد که باراک اوباما اراده و یا حتی تمایلی به پاسخ دادن به پیش شرط هایی را داشته باشد که خود مبنای اختلافات و موضوع اتهاماتی بوده اند که دو کشور را رو در روی هم قرار داده اند.

پاسخ آمریکا به شروط مطرح شده از سوی رهبران جمهوری اسلامی، تنها زمانی می تواند مثبت قلمداد شود که آمریکا سیاستی سراسر تازه در قبال مسایلی چون جنگ علیه تروریسم، بحران خاورمیانه، پرونده اتمی ایران، حقوق بشر، نقش ایران در عراق و منطقه اتخاذ کند و مسیری عکس آنچه تا امروز پیموده را در پیش گیرد.

نخستین واکنش ها و اظهارات آقای اوباما و هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه جدید آمریکا، کوچک ترین نشانه ای از اینکه میهمانان تازه کاخ سفید چنین قصدی داشته باشند، به دست نداده است.

با این حال، ایران هر نوع موضع گیری رسمی در برابر رییس جمهوری جدید آمریکا را به اظهارات و اقدامات عملی او در مقام ریاست جمهوری موکول کرده است.

به این ترتیب، به نظر می رسد که به رغم خواسته و تمایل رهبران جمهوری اسلامی با آغاز ریاست جمهوری باراک اوباما، این ایران است که در عمل در موقعیتی قرار گرفته که مجبور باشد گام نخستین و در یک معنا تعیین کننده برای آینده روابط دو کشور و حل و فصل مسایل مهمی همچون پرونده اتمی را بردارد.

آقای اوباما با سخن گفتن از تغییر و امید و صلح، بیش از هر زمان دیگر افکار عمومی در سطح جهان را با آمریکا همسو کرده است.

چنین وضعیتی، می تواند آمریکا را قادر سازد که راحت تر از گذشته موفق به ایجاد اجماعی جهانی علیه ایران شود و این کشور را بیش از پیش در عرصه جهانی منزوی کند.

هرچند به نظر نمی رسد که آقای اوباما تمایلی به استفاده از راهکارهای خشونت آمیز داشته باشد، اما اگر پیش شرط ها و شروط ایران برای استقبال از حضور آقای اوباما در کاخ سفید فراتر از آنچه که وی می خواهد یا می تواند به آنها پاسخ دهد باشد، شرایطی متفاوت و حتی دشوارتر از گذشته برای ایران رقم خواهد خورد.

دشواری های ایران

شاید همین نکته یکی از دلایل واکنش های محتاطانه رهبران جمهوری اسلامی ایران بوده است. اما آنها حتی اگر بخواهند نیز، برای اتخاذ تصمیمی سراسر متفاوت و بنیادین و در پیش گرفتن رویکردی آشتی جویانه در قبال آمریکا با دشواری های متعددی هم در حوزه سیاست داخلی و هم در عرصه سیاست خارجی روبه رو هستند.

در حوزه سیاست داخلی، نزدیک به سه دهه خصومت با آمریکا، نام بردن از این کشور به عنوان اصلی ترین دشمن نظام و محک زدن دوستان و دشمنان با معیار نزدیکی و دوری آنان به "شیطان بزرگ"، در عمل موجب شده است که خروج جمهوری اسلامی ایران از چنین موقعیتی نه ساده باشد و نه بدون هزینه.

در این میان، کوچک ترین دغدغه متقاعد کردن هوادارانی است که سال ها است شعار مرگ بر آمریکا را تکرار کرده اند.

نکته مهم تر، کنار آمدن با جایگاهی است که مخالفت با آمریکا، به عنوان نشانه ای از وفاداری به آرمان و شعارهای انقلاب از یک سو و رقابت بین جناح های سیاسی برای در دست داشتن ابتکار عمل در آغاز هر نوع رابطه یا مذاکره با آمریکا از سوی دیگر در عرصه مناسبات درون حاکمیتی درجمهوری اسلامی یافته است.

رویدادهای سال های اخیر در ایران نشان داده است که فزونی یا کاستی تمایل و اراده برای عادی سازی رابطه با آمریکا، تابعی از معادلات قدرت و رقابت های سیاسی جناح های مختلف در جمهوری اسلامی بوده و به طور محسوسی از بازی قدرت تاثیر گرفته است.

در عرصه سیاست خارجی نیز، پرونده فعالیت های اتمی ایران و شعار این کشور در باره مسلم بودن حق استفاده از انرژی هسته ای و پافشاری بر غنی سازی اورانیوم به عنوان موضوعی غیر قابل مذاکره، هر نوع پیشرفت در راه تلاش برای آغاز مذاکرات و عادی سازی روابط با آمریکا و به دنبال آن غرب را به تعویق می اندازد.

سیاست ایران در قبال بحران خاورمیانه، و مسایل منطقه ای از جمله حضور نظامی آمریکا در عراق و افغانستان نیز بخشی دیگر و مهم از دشواری هایی است که روابط ایران با آمریکای تحت رهبری باراک اوباما را تحت تاثیر قرار می دهد.

به این ترتیب، به نظر نمی رسد که به رغم طنین شعار تغییر و امید و صلح، دست کم در کوتاه مدت تغییری چشمگیر در مناسبات ایران و آمریکا پدیدار شود؛ هر چند در این میان، یک انتخاب غیر منتظره در انتخابات ریاست جمهوری ایران در خردادماه سال آینده از یک سو و شکل گیری توافقی عمومی در سطوح مختلف حاکمیت در تعریف شرایط جدید به عنوان یک فرصت، می تواند مسیر حوادث را تا حد زیادی دگرگون سازد. 

http://www.bbc.co.uk/persian/iran/2009/01/090120_si-jb-obama.shtml